Welkom
Welkom op de website van De Compagnonswijk. Hier wordt u geïnformeerd over het bijzondere en kleinschalige woningbouwinitiatief aan de noordwestkant van Appelscha, tussen Vaart NZ en Zuideinde/Willemstad. Het plan is om op deze locatie maximaal 12 woningen te bouwen. En dat gebeurt niet met simpelweg een ‘straatje erbij’. De beoogde woningbouw moet bijdragen aan een verbetering van de dorpsrand en aan herstel van het oude veenlandschap en moet woongenot geven volgens de pijlers van het Blue Zones, (Bloei zone) concept. Bloei zone is speerpunt in Appelscha en heeft tot doel om haar inwoners gezond oud te laten worden. Ook voor de woningen zelf geldt een ambitieus programma. De focus ligt op een vernieuwende architectuur en een minimale ecologische voetafdruk. De woningen blijven ondergeschikt aan landschap, waarin ze ‘te gast zijn’. Je zou met recht van ‘nieuwe monumenten’ kunnen spreken.
Wilt u meer weten over de Compagnonswijk? Oriënteer u verder op de website en neem desgewenst contact met ons op.
Agenda
- 2021: Eerste contacten met de gemeente Ooststellingwerf over haalbaarheid initiatief
- 2022: Indiening principeverzoek
- 2023: Positief principebesluit college van burgemeester en wethouders
- Oktober 2023: Start participatie direct omwonenden
- 14 november 2023: Presentatie Plaatselijk Belang
- November-december 2023: Tweede en derde ronde gesprekken direct omwonenden
- 1 februari 2024: Terugkoppeling participatie aan direct omwonenden
- Q1-2/2024: Uitwerken stedenbouwkundig ontwerp, uitvoeren onderzoeken, voorbereiden vergunningaanvraag
- Q2/2024: Start aanvraag procedure
Aanleiding & Ambitie
Op verzoek van een lokale initiatiefnemer (zie ‘Over ons’) is onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om een perceel grond in Appelscha te ontwikkelen tot een hoogwaardige, duurzame en een landschappelijk bijzondere woningbouwlocatie. Het betreft een perceel van ca. 2 hectare aan de noordwestkant van Appelscha. Het perceel is ingeklemd door het bebouwingslint aan de Compagnonsvaart aan de zuidwestzijde, het Zuideinde/Willemstad aan de oostzijde en kassencomplex Symbiose aan de noordzijde.
Er wordt een kleinschalig, zelfvoorzienend en vernieuwend groepje woningen gerealiseerd, woningen die ‘te gast zijn’ in het landschap en een minimale ecologische voetafdruk hebben. Het geheel van maaiveldinrichting, energiehuishouding, bebouwing, groen en water is daarom uitgesproken duurzaam. Het is klimaatadaptief, natuurinclusief en vooral passend in het landschap. Wonen tussen de singels aan één van de oudste routes van Appelscha!
Locatie
De locatie aan de noordzijde van Appelscha bevindt zich in een woudontginningslandschap. De structuur van de woudontginning heeft door de lintbebouwing en de singels de draagkracht voor realisatie van nieuwe erven en kleinschalige ontwikkelingen. Voorliggend plan is qua schaal inpasbaar in dit landschapstype.
Bijkomend aspect is dat met de realisatie van deze kleinschalige woningbouwontwikkeling een aantal plaatselijke ruimtelijke knelpunten opgelost kan worden. Zo’n knelpunt is bijvoorbeeld de entree van het dorp over het Zuideinde. Deze entree wordt nu gekenmerkt door een harde, abrupte overgang van landschap naar dorp en geeft zicht op (onaantrekkelijke) achterkanten. De entree wordt gevormd door een weg die overduidelijk niet past in het ruimtelijk patroon. Daarmee wijkt deze entree nadrukkelijk af van de andere entrees van het dorp die meer geleidelijk van aard zijn. De realisatie van deze kleine landschappelijke woningbouwontwikkeling maakt het mogelijk de achterkanten van woningen en bedrijfsbebouwing (ontsierende loodsen die achter het lint staan) aan het zicht te onttrekken en een meer geleidelijke (zachte) overgang naar bebouwd stedelijk gebied te maken.
Analyse
Historie en landschap
Appelscha ligt op de overgang tussen zand- en hoogveengronden. De oorspronkelijke nederzetting ‘Hoog Appelsche’, dat samen met enkele andere buurtschappen Appelsche (oftewel ‘appelbos’) vormde, werd gebouwd op de zandgronden en bestond uit 13 boerderijen langs de brink. Een viertiende boerderij werd in het noorden op de veengronden gebouwd. Vanaf de brink kon via een zandpad deze hoeve worden bereikt. Op dit pad takte de route naar Vogtele (het huidige Fochteloo) aan. In 1630 werd begonnen met het graven van de Opsterlandsche Compagnonsvaart, een kanaal tussen Gorredijk en Smilde, dat nodig was voor de afvoer van turf. Deze vaart doorkruiste de veengronden net ten noorden van de brink. De route naar Fochteloo bleef liggen, maar takte voortaan aan op de noordelijke begeleidingsroute langs het water. Iets richting het oosten werd een brug aangelegd. Bij de ingebruikname van de Compagnonsvaart, rond 1830, verplaatste het zwaartepunt van het dorp zich langzaam maar zeker richting het kanaal. Aan beide kanten werden woningen gebouwd voor veenarbeiders en ontstonden de eerst winkeltjes. De wegen aan weerszijden van het water werden de hoofdstraten van de veenkolonie Appelscha. De bebouwinglinten werden door de jaren heen steeds verder verdicht. De Vaart vormde het centrum van het dorp, daaromheen lagen enkele buurtschappen, zoals Willemstad, Oude Willem en de oorspronkelijke bebouwing rondom de brink, ook wel Boerestreek genoemd.
Op de historische kaart van rond 1930 zien we het landschap van Appelscha in haar puurste vorm: de beboste zandgronden in het zuiden, de veengronden in het noorden het daartussen de Compagnonsvaart met haar min of meer aaneengesloten bebouwinglinten die daar doorheen snijdt. Het landschap is kleinschalig en besloten. Veel kavels werden begeleid door houtwallen of boomsingels, waardoor de verschillende verkavelingsrichtingen werden geaccentueerd. Na de oorlog veranderde het landschap flink. Als gevolg van schaalvergroting en herverkavelingen verdween het fijnmazige slotenpatroon en veel groensingels moesten het veld ruimen. Vooral aan de veenkant van het dorp, toch al het minst besloten deel, verdween veel groen. Ook werd niet alleen meer in het lint of langs bestaande wegen gebouwd, voortaan werden delen van het landschap planmatig ingevuld. In eerste instantie (jaren ‘60 tot ‘80) aan de zuidkant van de Vaart, later (vanaf jaren ‘90) ook aan de noordzijde.
1878
Na ingebruikname van de Compagnonsvaart verplaatste het zwaartepunt van het dorp zich langzaam richting het noorden. Eind negentiende eeuw bestond Appelscha uit twee gemeenschappen: het oude Hoog Appelscha en de veenkolonie die Nieuw Appelscha werd genoemd.
1927
In de jaren ‘30 van de vorige eeuw was de Vaart het centrum van het dorp geworden. Het lint was flink verdicht, maar de relatie met het achterliggende landschap was op veel plekken nog aanwezig. Het landschap was kleinschalig en besloten.
1954
In het interbellum is Appelscha nauwelijks veranderd. Wel zijn in de oorlogsjaren veel boomsingels gekapt.
1970
Appelscha breid zich uit aan de zuidkant, op de gronden tussen Compagnonsvaart en Oosterse Es.
1982
Ook de gronden tussen Compagnonsvaart en Boerestreek werden bebouwd. Aan de noordzijde verandert niet veel. Wel werd de weg vanaf het Zuideinde verlengd tot aan de brug, waarmee het plangebied min of meer van het landschap werd afgesneden.
2022
De huidige situatie. De meeste recente uitbreidingen van Appelscha liggen aan de noordzijde van de Vaart. Het plangebied wordt ingeklemd tussen het lint, het verlengde Zuideinde en kwekerij Symbiose.
Wegen
Op de wegenstructuurkaart valt goed het verschil tussen de zandgronden en het hoogveen op. De weg naar Fochteloo (het Zuideinde) begon vroeger bij de oude brink (de Boerestreek), maar werd bij de aanleg van de Compagnonsvaart van het oude Appelscha afgesneden. De aantakking op de Vaart lag jarenlang ten noorden van het plangebied. In de jaren ‘80 is het Zuideinde verlengd tot aan de brug. De oude aantakking is nog aanwezig in de vorm van een laantje (in particulier eigendom).
Water
De waterstructuurkaart geeft een goed beeld van de kleinschaligheid van het oorspronkelijke landschap en de schaalvergroting die in de jaren na de oorlog is doorgevoerd. Ook binnen de grenzen van het plangebied zijn diverse sloten gedempt. Ten zuiden van de locatie loopt nog wel een belangrijke watervoerende sloot (de Boksloot) die loost op de Vaart. Het verschil tussen beide waterniveaus wordt overbrugd door een stuw.
Groen
Op de groenstructuurkaart is duidelijk te zien dat het landschap aan beide kanten van de vaart vroeger erg besloten was. Alleen ten oosten van het plangebied was het landschap iets opener. Na de oorlog zijn veel boomstructuren verdwenen en ook komen bospercelen voor. Het oorspronkelijke coulisselandschap, kenmerkend voor vroege veenontginningen, is aan de oostzijde van de Vaart grotendeels verdwenen. Ten noorden van de het plangebied staat nog het bomenlaantje dat vroeger de doorgaande weg begeleide.
In de samenvoeging van wegen-, water- en groenstructuurkaarten valt wederom de schaalvergroting van het landschap op. De oorspronkelijke verkavelingsrichtingen zijn echter nog altijd aanwezig én afleesbaar. Het plangebied voegt zich hier nog steeds in, maar raakte enigszins geïsoleerd door het doorgetrokken Zuideinde.
Stedenbouwkundig ontwerp
Het ontwerp van het landschapsplan grijpt terug, maar borduurt vooral ook voort op het woudontginningslandschap, waarin het plangebied is gelegen. In het plangebied wordt de structuur en schaal van het landschap hersteld door het terugbrengen van verdwenen elementen als sloten en boomsingels. Door het terugbrengen van deze zo bij dit landschap horende elementen wordt plangebied weer onderdeel van dit landschap. Het omliggende landschap breidt zich als het ware uit tot de achterkanten van de lintbebouwing. De bestaande weg (Zuideinde) snijdt hier als wezensvreemd element door heen.
In dit herstelde landschap wordt, in lijn met en ondergeschikt aan het landschap, een kleinschalig woonprogramma tussen de singels gerealiseerd.
Het plan bestaat uit acht vrijstaande woonvolumes en één woonvolume waarin vier meer compacte wooneenheden voor een wat oudere doelgroep geclusterd zijn. In totaal negen woonvolumes die verspreid gesitueerd zijn in het westelijke deel van het plangebied. De langgerekte woonvolumes hebben dezelfde richting als de structuur van het landschap en liggen aansluitend aan ‘bestaand stedelijk gebied’ (BSG). Het is de intentie het plangebied vanaf het Zuideinde te ontsluiten middels een aan de noordzijde van het plangebied aan te leggen bomenlaan. Deze laan, loopt parallel aan de smalle laan met aan weerszijden oude eiken, welke ooit onderdeel geweest is van één van de oudste routes van Appelscha (richting Willemstad).
Naast de meer westelijk gelegen woonvolumes is in het wat lager gelegen noordoostelijk deel van het plangebied ruimte gehouden voor waterberging. De boomsingels met onderbegroeiing van inheemse struikensoorten dragen samen met het begraasde kruidenrijke grasland en de teruggebrachte sloten bij aan de biodiversiteit in het plangebied. Geheel in lijn met het landschappelijke karakter van deze ontwikkeling zullen de paden in het plangebied onverhard worden uitgevoerd. De hoogst noodzakelijke verlichting zal laag boven maaiveld worden aangebracht, zodat omgeving, flora en fauna niet verstoord worden. Het parkeren voor bewoners van de vrijstaande woonvolumes wordt (half) verdekt gerealiseerd zodat de geparkeerde auto’s vanaf de westzijde (vanaf het landschap) niet waarneembaar zijn. Het parkeren ten behoeve van het woonvolume waarin de vier wooneenheden zijn geclusterd wordt gevormd door een gronde halfverharde parkeerstrook in het noordwestelijk deel van het plangebied. Ook het bezoekersparkeren van de vrijstaande woningen wordt hier opgelost. Een stevige houtwal met onderbegroeiing langs de westelijke rand van het plangebied zorgt ervoor dat de ontsierende loodsen aan het zicht worden onttrokken.
Participatie
Tussen eind oktober 2023 en begin februari 2024 heeft een participatietraject plaatsgevonden. Naar aanleiding daarvan is het stedenbouwkundig ontwerp op een aantal onderdelen gewijzigd:
- De woningen aan de noordzijde zijn opgeschoven in zuidelijke richting, zodat de afstand tot de kwekerij toeneemt (30 m).
- Het hoofdgebouw is verplaatst in zuidelijke richting, zodat het doorzicht vanaf aangrenzende percelen zoveel mogelijk behouden blijft.
- Tussen de bestaande sloot en nieuwe boomsingel aan de westzijde is rekening gehouden met een onderhoudspad.
- Door het opschuiven van de westelijke boomsingel (5 m) kan eventuele hinder door bladafval op aangrenzende percelen voorkomen worden.
Woningen
De combinatie van het relatief kleine aantal woonvolumes en de afmeting van het perceel maken dat een lage dichtheid ontstaat. De gekozen dichtheid sluit aan bij de ambitie om een ontwikkeling met een landschappelijk karakter te realiseren. Hiermee blijft langs het Zuideinde voldoende ruimte onbebouwd om een zachte overgang naar het open landschap te borgen. De dichtheid is in het plan zodanig laag dat het voelt alsof de woningen worden opgenomen in het landschap in plaats van dat het landschap plaats moet maken voor woningbouw.
De term ‘woonvolumes’ wordt hier bewust gekozen om te duiden dat het niet om standaard woningen gaat, maar om een bijzondere en experimentele vorm van woningbouw. De verbijzondering uit zich allereerst in de landschappelijke stedenbouwkundige opzet van het plan, namelijk vrijstaand en landschappelijk wonen met bescheiden private buitenruimtes. De woningen en het woongebouw (voor senioren) worden gerealiseerd met een integraal ontworpen en omsloten buitenruimte waardoor voor passanten geen private tuinen waarneembaar zijn. Het resultaat van deze opzet is dat de woonvolumes niet in hun eigen private tuin staan maar dat ze in een open en natuurlijk landschap gesitueerd zijn.
Dat de hiervoor genoemde bijzondere landschappelijke opzet niet zal leiden tot standaard woningbouw-architectuur zal niet verbazen. Hoewel architectuur nog niet is ingevuld, geeft bijgaand referentiebeeld aan wat hierin de ambitie is. De bebouwing blijft relatief laag. Eén laag boven het maaiveld, met een bescheiden opbouw en/of een deel onder het maaiveld. De bebouwing is hedendaags en ingetogen. In materiaal- en kleurgebruik zal rekening gehouden worden met de inpassing in het landschap. De negen woonvolumes kunnen onderling licht verschillen maar hebben in hoofdopzet dezelfde architectuur en maken tevens allemaal onderdeel uit van hetzelfde concept. Het woongebouw waarin de 4 compactere wooneenheden zijn geclusterd vormt in feite een grotere variant van de acht andere woonvolumes.
Duurzaamheid
Naast de bijzondere stedenbouwkundige opzet en daarop aansluitende architectuur is ook het ‘off-grid’ zijn van deze ontwikkeling een ambitie. Het (centrale) woongebouw herbergt naast het viertal compacte woningen ook de voorzieningen t.b.v. een virtual power plant (VPP). Een Virtual Power Plant, ook wel een virtuele energiecentrale genoemd, is een verzameling van decentrale opwekkingsinstallaties, afnemers en energie opslagsystemen, welke vanaf een centraal punt worden aangestuurd. Het is een nieuw duurzaam energienetwerk, dat slim gebruik maakt van vraag en aanbod van duurzaam opgewekte energie. Door toepassing van een VPP in het centrale woongebouw vormt dit gebouw het centrum van de energievoorziening voor het gehele plan. Alle acht vrijstaande woningen zullen voor wat betreft de energie voorzieningen volgens het principe van ‘BalansWijk’ op het centrale woongebouw worden aangesloten.
De Boksloot, de bredere sloot langs de zuidrand van het plangebied, lost met een aanzienlijk verval op de Vaart. Door in dit verval een micro-hydrogenerator op te nemen zal de afvoer van het overtollige water uit het plangebied op duurzame wijze stroom voor de woningen gaan opwekken. De toepassing van de combinatie van verschillende energie opwekking- en opslagsystemen, maakt dat De Compagnonswijk ‘off-grid en energieneutraal’ is.
Over ons
Oorspronkelijke Initiatiefnemer van het plan De Compagnonswijk is de Familie Hoeksma-Mulder. Zoon Johan Hoeksma, nam in 2021 het initiatief voor het huidige plan, nadat ze eerder door derden initiatiefnemers waren benaderd met plannen voor een grootschalig zonnepanelen opstelling en traditionele woningbouw.
De verbintenis die de familie heeft met het dorp maakte dat ze niet in gingen op deze externe plannen, maar zette hun wel op het idee voor ‘De Compagnonswijk’. Behalve dat de grond in eigen bezit is en Johan vanuit zijn monumentale woning aan de Vaart NZ zicht heeft op de locatie, is hij nauw betrokken bij de dorpsgemeenschap van Appelscha. Zo zet Johan zich in voor vele dorps- en maatschappelijk gerelateerde activiteiten, zo is hij mede initiatiefnemer van de Historische Wandel- en Fietsroute van RAAF en ambassadeur voor de monumenten in de Gemeente Ooststellingwerf. Als ondernemer is hij dagelijks actief op het terrein van optimalisaties en verduurzaming van productieprocessen en de energietransitie in de industrie. De combinatie van persoonlijke binding met het dorp, de belangstelling voor monumentale bouw, het concept Bloeizone en de professionele betrokkenheid bij de energietransitie, vormen de directe aanleiding voor het plan ‘De Compagnonswijk’.
Het plan wordt ontwikkeld in samenwerking met verschillende partijen. Buitenplans Projectontwikkeling BV is ingeschakeld voor de ruimtelijke planvorming en planologische procedure. Voor de participatie wordt samengewerkt met TB Noord Advies BV. Het stedenbouwkundig ontwerp is opgesteld door +PEIL, Bureau voor Architectuur en Stedenbouw.
Contact opnemen
Heeft u vragen over het project ‘De Compagnonswijk’ of wilt u meer weten over dit project. Neem dan contact op via onderstaand formulier. Wij nemen daarna zo spoedig mogelijk contact op.
Vul het formulier volledig in en stel duidelijke vragen. "!!" geeft vereiste velden aanContactformulier